امپراتوری هخامنشی چه نوع حکومتی بود؟

تفاوت سلطنت و پادشاهی در این است که سلطنت، حکومتی است که از پادشاهان مختلف تشکیل شده است. اما پادشاهی حکومتی است متشکل از یک پادشاه. در واقع سلطنت به شکل یک امپراتوری درآمد. امپراتور به امپراتوری گفته می شود که چندین پادشاه تحت فرمان او بر مناطق مختلف یک امپراتوری (یا امپراتوری ها) حکومت می کردند.

دوره ایران؛ احمد فیرتاش - امپراتوری هخامنشی در سال 559 قبل از میلاد ایجاد شد. کوروش کبیر، اولین امپراتور هخامنشی و آخرین داریوش سوم که در سال 559 قبل از میلاد به قدرت رسید، با حمله اسکندر مقدونی در سال 330 قبل از میلاد از سلطنت خلع شد. بنابراین، امپراتوری هخامنشیان 229 سال دوام آورد.

اگر «بسوس» یا اردشیر پنجم را هم در نظر بگیریم، دودمان هخامنشی 230 ساله می شود. زیرا بسوس که از سرداران داریوش سوم بود که خود را امپراتور می خواند، یک سال در مقابل اسکندر مقدونی مقاومت کرد و سعی کرد ایران و امپراتوری هخامنشی را از دست اسکندر نجات دهد، اما ناکام ماند و سرانجام در سال 329 قبل از میلاد کشته شد.

اما قبل از کوروش کبیر، هخامنشیان 171 سال دیگر حکومت کردند. البته اگر بدانیم که اطلاعات سنگ نبشته های بیستو درست است. بر اساس داده های تاریخی از کتیبه بیستون، از 730 تا 559 ق.م. پیش از میلاد در منطقه پارس چهار پادشاه وجود داشت: هخامنشی (730 تا 650 قبل از میلاد)، چیش پیش (650 تا 625 قبل از میلاد)، کوروش اول (625 تا 580 قبل از میلاد). کامبوج اول (580 تا 559 قبل از میلاد).

تفاوت بین سلطنت و پادشاهی در این است که پادشاهی دولتی است که از چندین پادشاه تشکیل شده است. اما پادشاهی دولتی است که از یک پادشاه تشکیل شده است. در واقع، سلطنت به شکل یک امپراتوری درآمد. در یک امپراتوری، حاکمان مختلف تحت اقتدار یک امپراتور حکومت می کنند. هر کدام در یک منطقه امپراتوری هستند. امپراطور، امپراتوری تحت اقتدار چندین پادشاه بود که بر قلمروهای مختلف یک امپراتوری (یا امپراتوری) حکومت می کردند.

کوروش کبیر امپراتوری ایران را تأسیس کرد. اما هخامنشیان، یونانیان، کوروش اول و کمبوجیه اول تنها پادشاهان منطقه ایران بودند. کوروش کبیر نیز در ابتدا پادشاه ایران بود، اما زمانی که امپراتوری ماد و چندین پادشاهی و امپراتوری دیگر فتح شد، امپراتوری چنان قدرتمند شد که بسیاری از پادشاهی ها تحت فرمان او و تحت رهبری او حکومت کردند.

امپراتوری هخامنشی در واقع یک واحد سیاسی بسیار بزرگ و فدرالیستی بود. یعنی پادشاهان کشورهای مختلف با اینکه از کوروش کبیر و جانشینان او مشروعیت و اقتدار داشتند، اما قدرت وسیعی در اداره سرزمین های خود داشتند.

مورخان تردید جدی دارند که هخامنشیان 80 سال پادشاهان ایران در منطقه بوده اند. بسیاری او را سرپرست خانواده می دانند. اما ظاهراً در میان مورخان تردیدی وجود ندارد که کامبوجی اول (پدر کوروش کبیر)، کوروش اول (پدربزرگ کوروش کبیر) و کیشی‌پیشی (پدر کوروش کبیر) پادشاهان منطقه پارس بوده‌اند. چیشی‌پیش را تیش‌پیش نیز می‌گویند.

به هر حال شاهان هخامنشی با شاهنشاهان هخامنشی تفاوت دارند. امپراتوری هخامنشی در واقع دوران حکومت شاهنشاهانی بود که اولین آنها کوروش و آخرین آنها داریوش سوم بود. فهرست امپراتوران امپراتوری هخامنشی به شرح زیر است:

ولیکی کوروش

کامبوج

داریوش، اوه عالی

خشایارشا

اردشیر اول

خشایارشا دوم

داریوش دوم

اردشیر دوم

اردشیر سوم

ارشک

درج سوم

شاهشاه ایران (یا امپراتوری ایران) بزرگترین نهاد سیاسی جهان در طول 229 سال سلطنت این یازده مرد بود. قبل از شاهنشاهی هخامنشی، هیچ امپراتوری دیگری در جهان به این بزرگی نبود. حتی برخی از امپراتوری ها کوچک بودند. یعنی چندین حاکم منطقه ای یا منطقه ای در یک منطقه جغرافیایی کوچک زیر نظر یک امپراتور سلطنت می کردند.

یووال نوح هراری در کتاب «حکیم» به این نکته مهم اشاره می کند که کوروش اولین کسی بود که فکر کرد ساکنان کشورهای دیگر نیز باید طبق قوانین امپراتوری خود زندگی کنند.

این تصور کوروش کبیر بر این فرض بود که قوانین امپراتوری ایران عادلانه و بهتر از قوانین پادشاهی های بزرگ و کوچک پراکنده در آسیا و اروپا است. بنابراین کوروش در حد توان خود همه آن پادشاهی ها را به ایالت های مختلف امپراتوری ایران تبدیل کرد.

فرضیه کوروش چندان هم اشتباه نبود. با مقایسه رفتار سیاسی آن با اعراب حجاز، آزادی مذهبی در امپراتوری ایران بیشتر از امپراتوری های اسلامی امویان و عباسیان بود. جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت دستی بر ایران مراجعه نمایید.